Άιρτον Σένα: 30 χρόνια

Ήταν μια πολύ ζεστή μέρα, εκείνη η Κυριακή του Σεπτεμβρίου του 1992. Ήταν σαν το καλοκαίρι να παραγκώνιζε πεισματικά το Φθινόπωρο, ένας παρατεταμένος Αύγουστος, ψήνοντας τα τσιμέντα στις πλευρές των στενών σε όλο το δρόμο από τη λεωφόρο Μεσογείων μέχρι τις ασάλευτες ακακίες στο πάρκο της σχολής της πρώην Χωροφυλακής.

Και μαζί με τη ζέστη ήταν σαν να έπλεε ακόμα κι η ραστώνη του Αυγούστου μέσα στη γαλήνη του κυριακάτικου μεσημεριού, γειτονιές έρημες χωρίς ανθρώπους στα πεζοδρόμια, άηχες, και μπαλκόνια όπου καμιά φορά παιχνίδιζε μια κουρτίνα ή ένα σεντόνι απλωμένο στο σχοινί στις σπάνιες αδύναμες πνοές του λίβα.

Κι η ραστώνη κι η γαλήνη εκείνου του αποσήμερου διαλύθηκε για λίγο από δύο εφήβους που περπατούσαν στο πεζοδρόμιο και φώναζαν ρυθμικά το όνομα του Άιρτον Σένα, που μόλις είχε κερδίσει στη Μόντσα με τη McLaren-Honda, ώσπου οι ρυθμικές τους φωνές άρχισαν να χάνονται στα στενά και να εξασθενεί η έντασή τους - κι η ησυχία εξαπλώθηκε ξανά.

Τώρα πια που όλα έχουν ειπωθεί κι έχουν γραφτεί για τον Άιρτον, 30 χρόνια μετά την πρόσκρουση της καταρραμένης Williams στην Ταμπουρέλο την Πρωτομαγιά του 1994, τώρα πλέον αυτό που απομένει είναι το προσωπικό βίωμα. Kάθε μεμονωμένο και ιδιαίτερο προσωπικό βίωμα.

Τριάντα χρόνια μετά την ημέρα που έφυγε ο Σένα, τώρα που τα μαλλιά των δύο εφήβων γκριζάρουν, με τρόπο που δεν φαντάζονταν τότε ότι θα γκριζάριζαν, με τρόπο που τα μαλλιά του Άιρτον δεν θα γκριζάρισαν ποτέ, αυτό που μένει είναι το προσωπικό βίωμα. Μια παιδική, χαμένη πατρίδα.

Η ερμηνεία του βιώματος αυτού, στα 30 χρόνια ωρίμανσης του τότε εφήβου, πάει παραπέρα από τον αγωνιστικό ηρωισμό του Άιρτον που τον έκανε τόσο ελκυστικό, τόσο θαυμαστό στα μάτια ενός εφήβου που δεν είχε ακόμα την ικανότητα αντίληψης για πολλά περισσότερα από αυτό.

Σε όλα αυτά τα τριάντα χρόνια έκτοτε, κάθε φορά που έφερνε η μνήμη μπροστά στα μάτια τις εικόνες εκείνης της Κυριακής του Σεπτεμβρίου του 1992, γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρο τι ακριβώς συνέβαινε τη μέρα εκείνη.

Συνέβαινε κάτι ιερό: ο Άιρτον, σαν ο πιο επιδέξιος τεχνίτης του ακατέργαστου ξύλου, λάξευε τον χαρακτήρα μας. Τον λάξευε με τον τόσο ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο μιλούσε, ήρεμο, κυκλωμένο από ένα μυστηριώδες χάρισμα, και με την πιο ισχυρή αυτοπεποίθηση που θα μπορούσες να φανταστείς.

Μπορούσες να νιώσεις, να το καταλάβεις παρά την αφέλεια εκείνης της ηλικίας, ότι είχες βρει ένα πολικό αστέρα με τον οποίο μπορούσες πλέον να στρίβεις το καράβι σου. Ή, τουλάχιστον, έναν από τους πρώτους πολικούς σου αστέρες.

Το ένιωθες, ακόμα και σε εκείνη την ηλικία, ότι ευχαρίστως άφηνες να σε διαμορφώσει, να σε πλάσει - καταλάβαινες ότι κατάφερες να εντοπίσεις κάτι αληθινά αξιόλογο, ένα διαμάντι ανάμεσα στα σκουπίδια που ήδη είχαν αρχίσει να μαζεύονται τριγύρω, και που σήμερα πια μας έπνιξαν. Κι αυτός ο πολικός αστέρας άνοιξε το δρόμο για επόμενους, μακρινότερους, που θα χαρτογραφούσες βαθύτερα στο σύμπαν σου.

Ο Άιρτον δεν ήταν άγιος, αλλά στάθηκε σκληρός μόνο απέναντι στους διαβόλους που βρέθηκαν στο διάβα του. Για εμάς, και για τόσα εκατομμύρια παιδιά στη Βραζιλία, ήταν ένας σαμάνος. Δεν υπήρξε ένας απλός οδηγός αγώνων. Πέρασε σε κάτι βαθύτερο, κάτι ζωτικής σημασίας, κι εδώ βρίσκεται ο λόγος για τον οποίο ο Άιρτον “ζει” μετά από 30 χρόνια.

Οπότε, παρακάτω θα εξετάζουμε όχι τόσο τη θαυμαστή του καριέρα, αλλά το πώς έζησε, και γιατί η επίδρασή του ήταν τέτοιας ατομικής ισχύος που τον κάνει αθάνατο, τώρα και για πάντα.

Ο Άιρτον δρούσε στο κόκπιτ απόλυτα παραδομένος στο συναίσθημα. Σε αντίθεση με τον Αλέν Προστ, ο οποίος εκπλήρωνε έναν σοφά υπολογισμένο αγώνα χωρίς να κινείται ποτέ ούτε ένα δέκατο ταχύτερα από όσο χρειαζόταν, ο Άιρτον ήταν παραδομένος σε μια ασυγκράτητη επιθυμία να δείχνει σε όλο τον κόσμο το όλο και υψηλότερο επίπεδο στο οποίο ήταν ικανός να ανέβει.

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το τριήμερο στο Μονακό το Μάιο του 1988. Είχαν, οι Σένα-Προστ, τις δύο McLaren-Honda. Στις δοκιμές κατάταξης της προηγούμενης ημέρας, συνέβη κάτι που μάλλον δεν άνηκε σε αυτό τον κόσμο: “Όλο το σιρκουί για μένα ήταν ένα τούνελ. Πήγαινα και πήγαινα, ήμουν πολύ πάνω από το όριο κι όμως μπορούσα να βρω ακόμα περισσότερη ταχύτητα”, εξήγησε αργότερα.

Όταν γύρισε στα πιτς παραδέχθηκε ότι ο εαυτός του τον είχε “φοβίσει”. “Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι δεν οδηγούσα πια το αυτοκίνητο συνειδητά. Το οδηγούσα με ένα είδος ενστίκτου, βρισκόμουν σε μια διαφορετική διάσταση”, είπε. Δεν είχε κατανοήσει απόλυτα τι αισθανόταν στην πίστα, δεν το είχε ζήσει ποτέ ξανά.

Είχε σταματήσει το χρονόμετρο, για την πολ ποζίσιον, 1,4 δευτερόλεπτα ταχύτερα από τον Αλέν Προστ, με ακριβώς ίδιο μονοθέσιο και ελαστικά. Ακόμα και ο Γάλλος παραδέχθηκε έπειτα πως η επίδοση του Άιρτον ήταν “φανταστική, δεν υπάρχει άλλη λέξη για αυτήν”.

“Προσέγγισε τις κατατακτήριες σαν μια θρησκευτική εμπειρία” είπε χρόνια μετά ο τότε εργαζόμενος της McLaren Τζο Ραμίρεζ, “δεν έχω δει ποτέ αυτοσυγκέντρωση σαν αυτή. Μπήκε μέσα σε ένα παραλλήρημα”.

Κι έπειτα, την άλλη μέρα, ήρθε ο αγώνας: ο Σένα ήταν 40 δευτερόλεπτα μπροστά από όλους, απέμεναν εντεκάμισι γύροι για την καρό σημαία, και ξαφνικά όλα χάθηκαν σε μια στιγμή στη μπαριέρα της Portier.

Η McLaren έστεκε εκεί, με σπασμένη ανάρτηση, με τον κινητήρα σβησμένο, κι ο Άιρτον πίσω από τη μπαριέρα είχε βγάλει το κράνος και τη μπαλακλάβα του, προσπαθώντας να διαχειριστεί την απότομη και άγρια εισβολή των συναισθημάτων του. Προσπαθώντας να τα συγκρατήσει, έφυγε άμεσα και απεγνωσμένα για το διαμέρισμά του στη Λεωφόρο Πργκίπισας Γκρέις.

Πώς μπορεί να συνέβη κάτι τέτοιο; Πώς μπορεί να συνέβη εκεί, εκείνο το τριήμερο, που ο Άιρτον βρισκόταν σε έναν άλλον, υποσυνείδητο κόσμο, χωρίς να απειλείται από κανέναν, σε ένα σιρκουί που ήταν κυρίαρχος κάθε εκατοστού του;

Τίποτα δεν ήταν απλό για τον Άιρτον. Η πνευματικότητα και η οδήγηση μπλέκονταν μέσα του με έναν τρόπο που άνοιγαν πόρτες σε μια άλλη διάσταση, σε μία διάσταση όπου η αίσθηση του ελέγχου και της ταχύτητας ήταν τόσο ζωντανή, τόσο χειροπιαστή, και η επιθυμία να ανέβεις σε όλο και υψηλότερα όρια ήταν τόσο ορμητική και λυσσαλέα.

Μίλησε για εκείνη την ημέρα, αυτού του όχι τόσο ελεγχόμενου οδηγικού παραλληρήματος στις κατατακτήριες του Μονακό, τρία χρόνια μετά στον θρυλικό δημοσιογράφο Ντένις Τζένκινσον: “Οδηγούσα σχεδόν με έναν υποσυνείδητο τρόπο. Δεν μπορούσα να το αντιμετωπίσω με έναν τρόπο που θα μπορούσα να τον πω εύκολο... Και σταμάτησα. Και δεν είπα ποτέ τίποτα σε κανέναν”.

Ο Τζένκινσον τον ρώτησε αν βίωσε κάτι αντίστοιχο έκτοτε: “Σε τέτοια ένταση, όχι. Αλλά σε λίγο χαμηλότερο επίπεδο... Δεν υπάρχει λόγος να ξαναπάω εκεί, πια. Ξέρω κάποιους από τους λόγους που ανέβηκα σε αυτά τα όρια, διότι ήθελα να κάνω όλο και περισσότερα, όλο και καλύτερα, κι αυτό με ωθούσε όλο και πιο μακριά. Η επιθυμία να πάω πιο μακριά ήταν τόσο μεγάλη”.

Είναι προφανές για ποιο λόγο ο Άιρτον άγγιζε με περισσότερη ευαισθησία όσους τον παρακολουθούσαν, σε σχέση με έναν οδηγό που έκανε μόνο ό,τι χρειαζόταν για να κερδίσει, υπολογίζοντας τα πάντα εκ των πρωτέρων και διατηρώντας τον έλεγχο του εαυτού του με στρατιωτική πειθαρχία. Αυτό μπορεί να άγγιζε κάποιους άλλους από τους θεατές.

Αλλά για τον Σένα η νίκη, παρότι ζωτικής σημασίας, έμοιαζε να μην είναι ο τελικός προορισμός. “Αγγίζεις το όριο, αλλά κάτι συμβαίνει και ξαφνικά μπορείς να πας λίγο πιο μακριά. Με τη δύναμη του μυαλού σου, την αποφασιστικότητά σου, το ένστικτό σου, και την εμπειρία επίσης, μπορείς να πετάξεις πολύ ψηλά”.

Αυτός ήταν ο προορισμός. Να πετάξεις όσο πιο ψηλά μπορείς. Δηλαδή όχι για να ανέβεις στη σκάλα της επιτυχίας ή να κερδίσεις δόξα ή πλούτη, αλλά για να σκάβεις όλο και βαθύτερα μέσα σου. Να γίνεσαι όλο και καλύτερος, να πας σε μέρη που κανείς άλλος δεν έχει πάει. Δεν ήταν, αυτή, μια πολύ σημαντική επιρροή, για έναν έφηβο;

“Πιστεύω στην ικανότητα να αφοσιώνεσαι απόλυτα σε κάτι, καθότι μετά μπορείς να αντλήσεις περισσότερα από αυτό. Ήταν έτσι σε όλη μου τη ζωή, έπρεπε απλά να το βελτιώνω, να μαθαίνω όλο και περισσότερα, και σχεδόν δεν υπάρχει τέλος σε αυτό. Όσο προχωράς βρίσκεις όλο και περισσότερα. Είναι πολύ ενδιαφέρον, είναι συναρπαστικό.

Διαρκώς πάω πιο πέρα, και πιο πέρα μαθαίνοντας τα όριά μου, τα όρια του σώματός μου, τα ψυχολογικά όρια. Είναι ένας τρόπος ζωής για μένα. Δεν ξέρω άλλο τρόπο να οδηγώ, παρά μόνο ρισκάροντας”, θα έλεγε ο Άιρτον. Κι αυτός, σε αντίθεση με μια καλά υπολογισμένη ρουτίνα, είναι ένας καλός τρόπος ζωής να ακολουθείς.

Ο Άιρτον Σένα υπήρξε πολύπλοκος - ίσως ο πιο πολυσύνθετος χαρακτήρας που βρέθηκε ποτέ στο κόκπιτ μιας F1. Δεν άφηνε περιθώριο στον παραμικρό συμβιβασμό, και τόσο εντός όσο και εκτός πίστας μπορούσε να είναι απολύτως άκαρδος αν έκρινε ότι το απαιτούσαν οι συνθήκες.

Όμως, υπάρχει μία σημαντική διαφορά: ήταν σκληρός και άκαρδος απέναντι σε ανθρώπους από τους οποίους ο ίδιος λάμβανε άδικη ή προκλητική αντιμετώπιση. Ταυτόχρονα, σε άλλους, μπορούσε να είναι απρόσμενα γλυκός και αφοπλιστικός.

“Ο άνδρας που κυριολεκτικά μπορούσε να ωθήσει έναν αντίπαλό του έξω από την πίστα, μπορούσε επίσης να δακρύσει όταν δεχόταν ένα μικρό δώρο από έναν ντροπαλό του θαυμαστή” θα έγραφε ένας άλλος διακεκριμένος Βρετανός δημοσιογράφος, ο Νάιτζελ Ρόμπακ.

Στη Σουζούκα, στη μάχη του τίτλου του 1990, ο Άιρτον Σένα προσέκρουσε στην πρώτη στροφή του αγώνα στη Ferrari του Αλέν Προστ και τον παρέσυρε εκτός πίστας, στην αμμοπαγίδα, και εκτός αγώνα. Η τηλεμετρία έδειξε ότι, με 250 km/h, δεν σήκωσε ποτέ το γκάζι. Το παραδέχθηκε και ο ίδιος ο Βραζιλιάνος, λίγους μήνες αργότερα.

Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τις τραγικές επιπτώσεις που θα μπορούσε να είχε κάτι τέτοιο, τόσο για τον Βραζιλιάνο και τον Γάλλο όσο και για τους 24 οδηγούς που ακολουθούσαν. Ο Προστ ήταν έξαλλος: “Ο Άιρτον είχε τους κανόνες του, πίστευε σε αυτούς, και αυτό ήταν όλο. Στο δικό του μυαλό είχε πάντα δίκιο, εντός και εκτός πίστας. Όχι, δεν μου άρεσαν πολλά από όσα έκανε”, θα έλεγε ο Προστ.

Ξαφνικά, ο Άιρτον αποκάλυψε την πιο ακραία, την πιο τρομακτική του πλευρά. “Ήταν εκείνη την ημέρα”, είπε ο Τζο Ραμίρεζ, “που συνειδητοποίησα ότι ο Άιρτον ήταν ικανός να κάνει οτιδήποτε ήταν απαραίτητο για να κερδίσει τον τίτλο. Ο Ρον [Ντένις] ήταν ο μόνος από τη McLaren που τον συνεχάρη”.

Ο Προστ την ίδια μέρα προσπάθησε να μείνει συγκρατημένος: “Εντάξει, κέρδισε τον τίτλο και καλά έκανε. Αλλά αν αυτό που έκανε είναι αποδεκτό, τότε οι αγώνες είναι τελειωμένοι, πέθαναν. Αυτό υποτίθεται ότι είναι ένα σπορ, όχι πόλεμος...”.

Δεν μπορούσες να αδικήσεις κανέναν από αυτούς. Όμως, υπάρχουν και ορισμένες άλλες πτυχές σε αυτό που συνέβη: όταν, την προηγούμενη μέρα από το συμβάν, ο τότε πρόεδρος της FISA -ο Γάλλος- Ζαν-Μαρί Μπαλέστρ επέμενε ότι η πολ ποζίσιον του Σένα έπρεπε να μείνει στη βρώμικη δεξιά πλευρά της πίστας, αυτό παρέμενε ένα σπορ;

Όταν, ακριβώς έναν χρόνο νωρίτερα, ο Σένα τιμωρήθηκε για τη σύγκρουση με τον Προστ στη Σουζούκα με την απώλεια της νίκης και του πρωταθλήματος που κατέκτησε στην καρό σημαία, με πρόστιμο και με εξάμηνο αποκλεισμό, αυτό παρέμενε ένα σπορ;

Είναι προφανές ότι μια τόσο επικίνδυνη και άγρια αντίδραση σε μια αδικία είναι απαγορευτική - τελεία και παύλα. Δεν δικαιολογείται. Όμως, κάπου εκεί στο βάθος, κρυβόταν η απόλυτη πεποίθησή του Άιρτον ότι οφείλεις στον καθένα συμπεριφορά ανάλογη αυτής που λαμβάνεις, και ότι δεν υπάρχει κανένας νόμος που να σε αναγκάζει να δεχθείς την αδικία. Δεν πρέπει να σηκώνεις μύγα στο σπαθί σου, με λίγα λόγια.

Επίσης, υπάρχει και κάτι ακόμα: δύο χρόνια μετά, στις ελεύθερες δοκιμές του Βελγικού GP του 1992, ο Άιρτον ήταν ο ίδιος οδηγός που βρέθηκε πρώτος στο πλάι του Ερίκ Κομά όταν ο Γάλλος έχασε τον έλεγχο της Ligier του στη στροφή Blanchimont του Σπα, προσέκρουσε στις μπαριέρες και έμεινε μέσα στο κόκπιτ έχοντας χάσει τις αισθήσεις του.

Σε μια κίνηση που σήμερα θα έμοιαζε εξωφρενική, ο Σένα σταμάτησε τη McLaren του στο σημείο του ατυχήματος, έλυσε τις ζώνες του και έτρεξε να προσφέρει τις πρώτες βοήθειες στον Γάλλο - ενόσω τα άλλα μονοθέσια διέσχιζαν την πίστα.

Αμέσως ο Βραζιλιάνος έσβησε τον κινητήρα της Ligier, και κράτησε το κεφάλι του σε όρθια θέση μέχρι να έρθει η άμεση επέμβαση της ιατρικής ομάδας του Δρ. Σεντ Ουότκινς.

“Δεν θυμάμαι τίποτα μετά την πρόσκρουσή μου στις μπαριέρες” είπε, δεκαετίες μετά, ο Κομά. “Ο εμπρός αριστερός τροχός με χτύπησε κατευθείαν στο κεφάλι και με έβγαλε νοκ-άουτ όπως στο μποξ, ενώ το αυτοκίνητο έμεινε ακινητοποιημένο στη μέση της πίστας. Όμως, συναίσθητα συνέχισα να πιέζω το γκάζι.

Ήμουν αναίσθητος και γκάζωνα σαν τρελός. Ο Άιρτον έφτασε και αμέσως άκουσε τον τρελό ήχο του κινητήρα, που ούρλιαζε στις 8.000 στροφές. Σταμάτησε το δικό του αυτοκίνητο, βγήκε από το κόκπιτ και ρισκάροντας τη ζωή του ήρθε και έσβησε τον κινητήρα μου.

Ακόμα και με τις κίτρινες σημαίες, η πίστα ήταν ακόμα πολύ επικίνδυνη, αλλά έψαξε το διακόπτη που κλείνει το ηλεκτρικό κύκλωμα και έτσι απέτρεψε τη φωτιά ή ακόμα και την έκρηξη του κινητήρα. Μετά την πρόσκρουση υπήρξε διαρροή καυσίμων, οπότε το ρίσκο ήταν μεγάλο. Σε λίγα δευτερόλεπτα μπορεί να γινόταν η έκρηξη. Οπότε ο Άιρτον Σένα μου έσωσε τη ζωή, ναι”, κατέληξε ο Γάλλος.